Oszczędności
Oszczędności (oszczędzanie) w ujęciu makroekonomicznym reprezentują tę część dochodu narodowego, wytworzonego w danym okresie, która nie została wykorzystana na cele spożycia (z dochodów osobistych ludności lub z funduszów społecznych), lecz „zaoszczędzona”, tzn. zainwestowana w środkach trwałych lub obrotowych (zapasach) służących rozwojowi produkcji i zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa w przyszłości. O. w tym znaczeniu pokrywają się z pojęciem skumulowanej części dochodu narodowego (akumulacja rzeczowa). Inwestycje wymagają odpowiednich źródeł finansowania. W gospodarce kapitalistycznej są nimi zyski i podatki (w zakresie finansowania inwestycji publicznych), stanowiące formy przejmowania produktu dodatkowego, oraz oszczędności ludności utrzymującej się z pracy i świadczeń społecznych (robotnicy, rzemieślnicy, farmerzy, emeryci itp.). Część dochodów (zysków, podatków, płac itd.) wykorzystywana na cele inwestycyjne stanowi pieniężny wyraz o. Mogą one być wykorzystane do finansowania inwestycji bezpośrednio, gdy oszczędzający (przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, państwo) sam inwestuje, lub pośrednio, gdy jego o. przekazywane są innemu inwestorowi, co następuje w formie kredytu bankowego lub zakupu papierów wartościowych. O. wykorzystywane bezpośrednio są ex definitiona równe inwestycjom. Przedstawiciele ekonomii burżuazyjnej uważali dawniej, że o., które można zastosować pośrednio, stanowią czynnik aktywny, pobudzający do inwestycji przez mechanizm działania stopy procentowej. Obecnie przeważa pogląd, że w makroekonomicznym ujęciu o. dostosowują się do poziomu inwestycji, a więc są elementem biernym. Dostosowanie to następuje za pomocą zmian wielkości dochodu narodowego i odpowiadających temu zmian dochodów pieniężnych. Rozbieżność między inwestycjami a o. może nastąpić tylko ex antę, i to wówczas, gdy decyzje dotyczące zwiększenia lub zmniejszenia wielkości inwestycji nie pokrywają się z decyzjami społeczeństwa, dotyczącymi zwiększenia lub zmniejszenia o. Jeśli w momencie wyjściowym występują znaczne rezerwy sił wytwórczych, wówczas dodatkowe inwestycje spowodują wzrost produkcji i dochodów, a na tej podstawie wzrost o. (działanie mnożnika inwestycyjnego). Będą to o. dobrowolne (spontaniczne), powstające w wyniku spontanicznych decyzji oszczędzających. Gdy inwestycje rosną po osiągnięciu pełnego wykorzystania sił wytwórczych, zaś skłonność do o. nie ulega zmianie, wówczas proces ekspansji gospodarczej prowadzi do inflacji i narzucenia społeczeństwu przymusowych o. Pojawiają się one w wyniku wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, który zwiększa zyski przedsiębiorstw, a zmniejsza realny popyt konsumentów w stosunku do zarobków nominalnych. Jeśli natomiast wzrośnie skłonność do o. przy tym samym poziomie inwestycji, wówczas zmniejszenie wydatków konsumpcyjnych spowoduje spadek produkcji, zatrudnienia i dochodów, a tym samym zamierzone o. zrealizują się na niższym poziomie. W ten sposób ex post o. dostosowują się do osiągniętego poziomu inwestycji. W późniejszym okresie modele równowagi między o. a inwestycjami uzupełniono funkcją długu publicznego i nadwyżki eksportowej. W gospodarce socjalistycznej występują podobne z nazwy źródła finansowania inwestycji, z tym że zmienia się zupełnie treść społeczna podziału dochodu narodowego, a tym samym i treść społeczna takich pojęć, jak zysk, podatek itp. Zmiana stosunków produkcji i rozwinięty dzięki temu system planowania gospodarczego umożliwiają dostosowanie ogólnych rozmiarów o. do inwestycji już ex antę, a nie dopiero ex post. Problem polega na tym, w jakim stopniu inwestycje mogą być finansowane z dobrowolnych i zwrotnych świadczeń ludności w formie gromadzonych przez nią o. (zasoby pieniężne ludności), a w jakim stopniu ze świadczeń obowiązkowych i bezzwrotnych, narzuconych w postaci akumulacji pieniężnej przedsiębiorstw, podatków opłacanych bezpośrednio przez ludność i innych form produktu dodatkowego. W tych warunkach wzrost oszczędności ludności powoduje więc zmniejszenie aktualnej stopy produktu dodatkowego lub umożliwia zwiększenie inwestycji bez dodatkowych obciążeń ludności, a więc prowadzi zawsze do wyższego poziomu dochodów realnych. Odpowiednikiem inwestycji (akumulacji rzeczowej) jest więc ta część produktu dodatkowego, która przewyższa wydatki ma spożycie z funduszów społecznych oraz oszczędności ludności.
