Bilety bankowe
Bilety bankowe (= banknoty), jedna z postaci znaku pieniężnego, stanowiąca bezterminowe i nie oprocentowane zobowiązanie na okaziciela, emitowane przez bank, opiewające na okrągłe sumy, płatne przez emitenta na żądanie w pieniądzu kruszcowym. Istotną cechą b.b. (banknotu) od początku jego powstania była wymienialność na pieniądz kruszcowy. Obecnie nazwą b.b. objęty jest emitowany przez banki centralne pieniądz papierowy niewymienialny na kruszec. Geneza banknotu sięga XVII w., kiedy w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem utraty posiadanych pieniędzy kruszcowych, rozwinął się w Londynie (a następnie w innych miastach i krajach) zwyczaj deponowania pieniędzy kruszcowych u bankierów (początkowo u złotników), którzy wystawiali deponentom kruszcu zaświadczenia depozytowe (banknoty), stanowiące zobowiązanie banku do wypłaty na każde żądanie równowartości w kruszcu. Banknoty te weszły do obiegu na równi z pieniądzem kruszcowym. Gdy okazało się, że z reguły tylko część banknotów prezentowana jest do zapłaty w kruszcu, banki zaczęły udzielać oprocentowanych pożyczek w banknotach w kwotach przewyższających wartość posiadanego w skarbcu kruszcu. Początkowo emisją banknotów mógł się zajmować każdy bank. Prowadziło to jednak do licznych nadużyć, gdyż banki — dążąc do zwiększenia zysków z nic nie kosztującej ich emisji — wypuszczały zbyt wiele — w stosunku do posiadanego zabezpieczenia kruszcowego — banknotów i nie zawsze będąc w stanie wymienić je (na żądanie) na kruszec — bankrutowały, narażając posiadaczy banknotów na straty. Dlatego już w XVIII w. w wielu krajach państwo ograniczyło swobodę emitowania banknotów, wprowadzając instytucję przywileju emisyjnego, będącego często źródłem dochodów skarbu państwa. Państwo wprowadziło także przepisy limitujące emisję banknotów przez prawne ustalanie relacji między górną sumą emisji a własnymi kapitałami banku, wysokością posiadanych wkładów lub (i to najczęściej) wysokością posiadanych rezerw kruszcowych i innych płynnych aktywów, np. weksli handlowych. Stopniowe zmniejszenie liczby banków, korzystających z przywileju emisyjnego, doprowadziło prawie we wszystkich krajach do skoncentrowania emisji banknotów w jednym tylko banku centralnym (zwanym dawniej biletowym lub emisyjnym). Emisja banknotów, będąca pierwszą formą kreacji pieniądza, dostarczała gospodarce wczesnego kapitalizmu dodatkowych środków płatniczych, co miało Wielkie znaczenie dla rozwoju gospodarczego Wielkiej Brytanii i innych krajów zachodnich. Stopniowo jednak banknoty zostały w znacznej mierze wyparte ze sfery obrotów gospodarczych przez wyższą formę pieniądza — pieniądz bezgotówkowy (bankowy), tzn. przenoszone za pomocą czeków lub przelewów bankowe wkłady z rachunku jednego klienta na rachunek innego klienta. Do I wojny światowej banknoty wszystkich prawie krajów były wymienialne na pieniądz kruszcowy. Wypadki zawieszenia wymienialności miały charakter wyjątkowy (np. zawieszenie wymienialności funta angielskiego w okresie wojen napoleońskich). W czasie I wojny światowej wymienialność banknotów w krajach europejskich została powszechnie zawieszona. Po wojnie przywrócono ją na pewien czas, ale już w okresie wielkiego kryzysu (1929—33) banknoty wszystkich krajów były niewymienialne na kruszec i stały się pieniądzem papierowym, czyli znakiem pieniężnym, pieniądz papierowy na mocy zarządzenia władzy państwowej uzyskał na danym terytorium charakter prawnego środka płatniczego i Jest powszechnie przyjmowany, ale nie jest na nic wymienialny. W krajach socjalistycznych, podobnie jak obecnie w krajach kapitalistycznych, b.b. nie są wymienialne na złoto, wobec czego mają charakter pieniądza papierowego, będącego reprezentantem pracy ogólnospołecznej. Wobec istnienia w krajach socjalistycznych ustawowego obowiązku regulowania w obrębie sektora uspołecznionego wszystkich płatności (z wyjątkiem drobnych zakupów detalicznych) za pomocą pieniądza bezgotówkowego, b.b. nie mogą służyć jako środek zapłaty w rozliczeniach między podmiotami tego sektora. W Polsce prawo emitowania b.b. i bilonu ma Narodowy Bank Polski.
