Opłata
Opłata, jest kategorią prawno-finansową, oznaczającą świadczenie pieniężne na rzecz państwa związane bezpośrednio z wzajemnym świadczeniem ze strony państwa. O. są świadczeniami bezzwrotnymi, ustalanymi jednostronnie przez państwo i przymusowymi. Ekonomicznie o. są kategorią pośrednią między podatkiem a ceną. Precyzyjne jednak rozróżnienie tych trzech pojęć jest trudne, stosowane w tym celu kryteria podziału często zawodzą. Praktyka i ustawodawstwo stosują te określenia niekiedy zamiennie i nieprecyzyjnie. W zasadzie istotną cechą, która odróżnia o. od podatków jest występowanie wzajemnego świadczenia ze strony państwa na rzecz osoby uiszczającej o. Często jednak to świadczenie wzajemne nie wynika z potrzeb obywatela, lecz jest wyrazem obowiązku ustalonego przez państwo (np. różne o. rejestracyjne). Niekiedy wprowadza się obowiązek uiszczania o. w związku z czynnościami cywilnoprawnymi (np. niektórymi umowami, jak małżeńskie umowy majątkowe), w których ze strony państwa nie ma w ogóle żadnego świadczenia. Ustawodawstwo przewiduje niekiedy nazwę o. dla świadczeń pieniężnych na rzecz państwa, będących wyraźnie podatkami (np. o. targowa). Odróżnienie o. od cen jest szczególnie trudne, gdyż ceny są również świadczeniem pieniężnym związanym z wzajemnym świadczeniem. W celu rozróżnienia przyjmuje się niekiedy kryterium kosztów: o. to świadczenia, które ze względu na wielkość nie pokrywają pełnych kosztów świadczenia wzajemnego, natomiast ceny z reguły są wyższe od kosztów. Ten sposób rozgraniczenia o. i cen nie jest doskonały; koszty świadczeń ze strony państwa często w ogóle nie dadzą się obliczyć (np. koszt czynności urzędowej), a niekiedy ceny są ustalane poniżej kosztów. Właściwym kryterium podziału jest materialny (przy cenach) i niematerialny (przy o.) charakter wzajemnego świadczenia ze strony państwa. O cenie mówimy wówczas, gdy wzajemnym świadczeniem jest towar, o o. — gdy wzajemnym świadczeniem jest czynność nie mająca wartości materialnej (np. nauczanie). Ale i tutaj występują trudności, gdy świadczenie ze strony państwa ma charakter mieszany, gdy usługi niematerialne łączą się ze świadczeniem dóbr materialnych (np. o. za pobyt w szpitalu czy żłobku). Cele stosowania o. są dwojakie: 1. fiskalne, tzn. skierowane na osiągnięcie dochodów w celu odciążenia wydatków ponoszonych przez państwo na utrzymanie danej instytucji (np. o. za korzystanie z urządzeń socjalnych lub kulturalnych); 2. przeciwdziałające nadmiernemu absorbowaniu organów państwowych, tzn. hamujące zbędną liczbę podań i wniosków kierowanych do urzędów itp. (np. o. skarbowe od podań, o. sądowe w postępowaniu cywilnym). O. można podzielić na dwie zasadnicze grupy: 1. o. związane z czynnościami urzędowymi; 2. o. za korzystanie z urządzeń państwowych, głównie w dziedzinie usług socjalno-kulturalnych. Istnieje też inny ich podział: o. pobierane na rzecz budżetu państwa i o. pobierane na rzecz przedsiębiorstw państwowych (np. o. pocztowe). Liczba różnego rodzaju o. jest w Polsce bardzo duża. Do najczęściej spotykanych należą o.: skarbowe, administracyjne za czynności nie objęte o. skarbową, patentowe, legalizacyjne, probiercze, sądowe, konsularne, notarialne, paszportowe, elektryfikacyjne, melioracyjne, od środków transportowych, rowerowe, targowe, uzdrowiskowe oraz liczne rodzaje o. za korzystanie z usług instytucji państwowych (zwłaszcza urządzeń socjalno-kulturalnych) i przedsiębiorstw państwowych (np. o. portowe, pocztowe, tramwajowe).
