Finanse
Finanse, kategoria ekonomiczna nieodłącznie związana z gospodarką towarowo-pieniężną. W warunkach, gdy wszystkie lub prawie wszystkie produkty pracy przybierają formę towarów, wymiana i podział tych produktów nie dokonują się w sposób bezpośredni, lecz za pomocą -pieniądza. W tych warunkach pieniądz jest nieodzownym narzędziem podziału produktu społecznego i dochodu narodowego. F. nazywamy stosunki ekonomiczne, polegające na gromadzeniu, podziale i wydatkowaniu zasobów pieniężnych. F. są formą podziału produktu społecznego. Pieniądz i f. jako kategoria pieniężna funkcjonują w sferze cyrkulacji, w której dokonuje się wymiana i podział. Ale procesy wymiany i podziału są ściśle związane z procesami produkcji i spożycia, gdyż podział dochodu narodowego na część akumulowaną i spożywaną określa możliwości wzrostu produkcji w przyszłości, strukturę działową produkcji, wielkość i strukturę spożycia zbiorowego i indywidualnego. Stąd f. jako pieniężna forma podziału produktu społecznego kształtują nie tylko przebieg wymiany i podziału, ale wywierają również pośredni wpływ na kształto wanie się produkcji i spożycia. F. nie obejmują ogółu zjawisk pieniężnych, zachodzących w gospodarce społecznej. Do f. zalicza się te zjawiska pieniężne, które polegają na rzeczywistym przepływie strumieni pieniężnych oraz na tworzeniu przesłanek, powodujących przepływy tych strumieni w przyszłości (np. zaciąganie zobowiązań pieniężnych, wymiar podatków). Do f. nie zalicza się natomiast takich zjawisk pieniężnych, których treścią nie jest ani aktualny, ani przyszły ruch zasobów pieniądza. Przykładem takich zjawisk może być wykorzystywanie pieniądza jako miernika wartości przy planowaniu produkcji, przy księgowej i statystycznej ewidencji różnych procesów gospodarczych itp. Jako forma podziału produktu społecznego f. nie określają jeszcze zasad społecznych, którym ten podział jest podporządkowany. F. — to sposób podziału produktów (oraz oddziaływania na produkcję) za pomocą pieniądza, odróżniający się np. od naturalnego (bezpośredniego) podziału, którym powszechnie posługiwały się społeczeństwa na niskim szczeblu rozwoju; podział naturalny może występować jeszcze w formach szczątkowych w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. F. jako pieniężną formą wymiany i podziału produktów posługują się w różnym zakresie i na różnych zasadach społeczeństwa w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomicznych. Jeżeli jyięc chcemy wskazać nie tylko na formę, w której dokonywana jest wymiana i podział produktu społecznego, ale także i na ogólne zasady, którym podział ten jest podporządkowany, nie możemy mówić o f. w ogóle, lecz o f. konkretnych formacji społeczno-ekonomicznych, a zatem o f. feudalnych, kapitalistycznych lub socjalistycznych. W każdej z tych formacji pieniężna forma wymiany i podziału występuje we właściwym dla niej zakresie i podporządkowana jest innym zasadom, dokonuje się w interesie innej klasy społecznej. W toku historycznego rozwoju f. wykształciło się wiele instytucji charakterystycznych dla tej dziedziny zjawisk ekonomicznych, np. budżet państwa, podatki, opłaty, kredyt bankowy, oprocentowanie. Mimo różnic w treści społecznej zjawisk finansowych, instytucje te — jako narzędzia podziału produktu społecznego — mogą być wykorzystywane w różnych formacjach społeczno-ekonomicznych. Społeczeństwo przechodząc z jednej formacji do drugiej nie odrzuca wszystkich form wypracowanych w poprzednich formacjach; przyjmując niektóre z nich wypełnia je nową treścią i przystosowuje je do nowych warunków i potrzeb.
